Lale bitkisinin botanik özellikleri
Lale, manocotyledanoe bitki dünyasının liliaceae familyasından çok yıllık soğanlı ve otsu bir bitkidir. Lale soğanları iki ile altı adet pul şeklinde etli yaprakların tabanda birleşmesinden oluşmuştur. Kökleri soğan tabanından çıkar gözler pulların iç tabanında veya tunik iç kısmında bulunur. Genellikle pul başına bir tomurcuk bulunur. Soğan üzerindeki kabuk derimsi veya zar biçimindedir. Kabuğun iç kısmı sık veya seyrek tüylü veya çıplaktır. Bu özellikler lale türlerinin tayininde önemli değer taşır. Çiçekleri bir sap üzerinde 1-4 çiçek örtüsü altı parçalı serbest sarı kırmızı veya beyaz renklidir. Her bir parçanın dip kısmında genellikle esmer renkli bir leke bulunur. Erkek organları altı adet filamentlerin dip kısımları bazı türlerde şişkin ve tüylüdür. Bu özellikler e göre lale türleri iki büyük gruba ayrılır. Bu gruplar şunlardır.
- Seksiyon erios temones: filamentlerin dip kısmı şişkin ve tüylüdür.
- Seksiyon leiostemones: filamentlerin dip kısmı şişkin ve tüylü değildir.
Lale ve bahçe süsleme
Günümüzde bahçe süslemelerinde kullanılan lale türleri genellikle leiostemones grubuna aittir ve bu grupta yaklaşık 30 tür bulunmaktadır. Doğada yetişen yaklaşık olarak 125 lale türü bulunmaktadır. Bunların 2/3’ü orta Asya’da bulunduğu için bu bölge lale bitkisinin ana vatanı olarak kabul edilmektedir. Bu 125 lale türünden yalnız birkaç türü ticari, amaç olarak yetiştirilmektedir. Lale bitkisinin yayılış alanı tien-shen ve Pamir aladan kuzey, kuzey doğuda Sibirya, Moğolistan, Çin’i; Keşmir- Hindistan’dan batıya doğru Afganistan, İran, Kafkasya ve Türkiye’yi kapsar. Ülkemizde yaklaşık olarak 20 lale türü doğal olarak yetişmektedir.
Türkiye’de yetişen lale türleri
Ülkemizde yetişen bazı yabani lale türleri şunlardır. Tulipa, sintenesii, babaç, armena, herp, koch, Tulipasylvestriz’tir. Normal koşullarda lale soğanının kökleri saçak kök oluşturmaz. Gözler pulların iç tabanında veya tunik iç kısmında bulunur. Genellikle pul başına bir adet tomurcuk bulunur. Eğer soğan küçük çaplı yani vejetatif dönemde ise sadece bir göz oluşur. Çiçek veren bir soğanda apikal gözün sürmesi ile 3-5 yaprak oluşur. Biri çiçek sapının üst kısmındadır. Bazı lale türleri birden fazla çiçek oluşturur. Çiçeğin içindeki organlar 3 karpelli dişi organ, 2 sıralı halka şeklinde 3 erkek organ, 3 petalden oluşur. Meyve kısa veya uzun bir şekilde kapsüldür ve 3 odalıdır. Her odasında 200-300 adet düz üçgensel ve yassı şekilde tohum bulunur. Türlere göre renk, büyüklük ve çiçek formunda büyük farklılıklar görülür. Altı petal yaprağından fazla çiçek yaprağı olan katmerli lale çeşitleri de bulunmaktadır. Çiçeğin katmerli olması halinde üreme organlarında bazı anormal özellikler fark edilir. Günümüzde kesme çiçekçilikte ve saksıda ya da bahçelerde peyzaj alanlarında kullanılan laleler yüzlerce çeşidi ile en fazla üretilen soğan bitkileridir.
Ticari Amaçlı Lale Üretimi Nasıl Yapılır?
Ticari amaç ile üretilen lale soğanlarının yüzde 93’ü kesme çiçek üretiminde kullanılır. Diğer ülkelerde üretilen soğanların çoğu dış mekan peyzaj düzenleme çalışmalarında kullanılmaktadır. 1980’li yıllardan sonra yapay ıslah çalışmalarıyla elde edilmiş her türlü iklim koşullarında yetişen yüzlerce lale çeşidi bulunmaktadır. Kullanım kolaylığı ve rahat anlaşılması açısında laleler değişik biçimlerde gruplandırılmaya tabi tutulmuştur. Örnek vermek gerekir ise İngiliz kraliyet bahçecilik derneği laleleri 23 ayrı gruba ayırmıştır. Hollanda’lıların yapmış oldukları gruplandırmada ise 45 ayrı grup vardır. Laleler botanik orijinlerine, çiçek morfolojisine çiçeklenme zamanına göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmalar yapaydır ve değiştirilebilir.