Ağaç budama
Ağaç budama ağaç, ağaççık ve çalıları oluşturan odunsu bitkilerde gelişmeyi kuvvetlendirmek ve hızlandırmak için yapılır. Ağaç budama ayrıca budanacak olan ağacı sağlıklı kılmak, istenilen şekli vermek için de yapılır. Ayrıca ağaç budama işlemi çiçeklenmenin ve meyvelerin miktarının ve kalitesinin arttırmak amacı ile de yapılmaktadır. Bunun için bitki üzerindeki kısmen kuru kısmen de yaşayan kısımların belirli esaslara göre uygun aletler kullanılarak uzaklaştırılmasıdır. Ağaç budama için daha genel bir açıklama yapacak olursak budama bitki üzerindeki istenmeyen dalların belli başlı esaslara uyularak kesilip uzaklaştırılmasıdır. Budama yapılacak olan bitkilerin ağaç budama işlemi yapılmadan önce çiçeklenme zamanı, şekli, çiçekli kısımlarının yaşı ve sürgün gözleri dikkatle incelenmelidir. Ağaç budama işlemi sürgün gözün hemen üzerinden ağaç budama tekniğine uygun olarak yapılmalıdır. Ağaç budama işlemleri yapılacağı zaman kullanılacak olan ekipmanlar iyi temizlenmiş ve budama tekniğine uygun ekipmanlar olmalıdırlar. Ağaç budama işlemleri kesinlikle bir amaca tabi olarak yapılmalıdır. Bunun için de ağaç budama amacı iyi bilinmeli. Ayrıca ağaç budama zamanı, şekli ve tekniği iyi analiz edilerek uygulaması yapılmalıdır. Ağaç budama yapılacağı zaman ölü, birbiri üzerine binmiş hastalıklı ve kırık dallar ağaç budama mevsimine bakmaksızın hemen budanmalıdır. Ağaç budama işlemi bittikten sonra kesim yapılan yerlerde derin yaralar meydana gelmiş ise kesinlikle macunla bu yaralar kapatılmalıdır.
Ağaç budama yapma
Ağaç bakım budamaları: Bitkilerin sağlıklı bir gelişim göstermesi amacıyla yapılan ağaç budamalarıdır. Bozuk ağaçlarda yapılan budamalarda iyileştirme amaçlı budamalar olup ormanlık alanlarda uygulanır. Ağaç bakım budamaları aynı zamanda sağlık budamaları olarak da adlandırılır.
Ağaç şekillendirme budamaları: Ağacın iyi bir görünüm kazanması peyzaj değerini yükseltmeye yönelik şekil veya form ağaç budamalarıdır. Bu işlemde estetiklik ve görünüm ön plandadır.
Güvenlik amacı ile yapılan ağaç budamaları: Ağacın kendisine tahsis edilen alandan daha fazla alana geçmesi durumunda ağaçtan herhangi bir dal parçasının düşüp yaralanmaya ve maddi zarara yol açabilecek olan dallar ile yollarda yayların karada ağaçların görüş alanını engelleyen dalların ağaçtan uzaklaştırılmasını içerir. Yöntemleriyle ağaç budamalarda ise canlandırma, ayıklama, dengeleme, sürgün tekleme, sürgün kısaltma, sürgün ucu alma budamaları şeklinde sınıflandırılır. Ağaç budamayla ilgili bitki parçalarının bitki üzerindeki konumu göre ise alçak ve yüksek budama diye sınıflandırılır. Alçak ağaç budama ağaç boyunun 1/3’ünün alt kısımdan yukarı kısma doğru budanması, yüksek ağaç budama ise ağacın üst kısımlarında yapılan budamalardır. Ağaç budamaları budanan dalın canlı olup olmamasına ve budanan dalların ağaç üzerinde bulunduğu yere göre değişmektedir.
Ağaç düzeltme budamaları
Çoğunlukla ağaç dikim işlemini yapıldıktan sonra ilk dönemde veya belli bir süreden sonra ortaya çıkan anormal ağaç gelişimlerini düzeltmek ağaç fidanlarını normal boyutlarına dönüştürmek amacıyla yapılan budama yöntemidir. Düzeltilmeye ihtiyaç duyulan anormal gelişimler ağacın ışık almasındaki dengesizlik bölge içerisinde bulunan fidanların diğer fidanlara oranla daha fazla ve kuvvetli gelişim göstermesi gibi nedenlerle takip eden yıllarda ortaya çıkabilmektedir. Anormal gelişim gösteren dallar dikim işleminden itibaren büyüme zamanı başında ve ortasında tekrarlanan budama işlemleriyle giderilmelidir. Bu tür ağaç budamaları aynı zamanda şekillendirme ağaç budamaları olarak da isimlendirilirler.
Ağaç temizleme budamaları
Ağaç dikim işlemini izleyen ve ağacın gelişmesinde her dönemde uygulanabilecek ağaç budamalar olup çoğunluk olarak kurumuş ölü dalları yok etmek dal çatallarını teklemek ve mukavemeti zayıflamış olan dalların ağırlığını düşürmeye yönelik müdahalelerden oluşur. Kuru gövde ve dallar her türlü ağacın görsel kalitesini düşürmekte ayrıca ağaçlarda oluşabilecek hastalıklara meydan vermekte ayrıca oluşabilecek olan güvenlik sorunlarına da sebep olmaktadır. Bundan dolayı ağaç temizleme budamaları bakım ve kontrol çalışmalarının her aşamasında uygulanması gerekmektedir.
Ağaç seyreltme budamaları
Ağaç dikimi sonrasında sıkışık olan dalların selekte edilmesiyle sınırlı tutulmalı ve takip eden yıllarda kök üzerindeki gövde sayısı ve yoğunluğunun artması ile birlikte ağaççık ve çalı türüne göre 1-3 yıllık periyotlarla tekrarlanarak kış sonu döneminde uygulanmalıdır. Ağaç seyreltme budamaları ağaç türlerine göre farklılık göstermektedir ancak genel olarak çapları 3-5 cm’den kalın olan gövdelerin uzaklaştırılması önerilir. Bu uygulamadaki ana amaç ise ağaç üzerindeki gövde değiştirme mekanizmasını yönlendirmek ağaç gövdeleri arasında belirli bir denge ve simetrik dağılım sağlamak, yaşlı ve cansız ağaç gövdelerini uzaklaştırarak yeni çıkan genç gövdelere daha iyi büyüme ve oluşma koşulları ve şartları oluşturmaktır.
Ağaç canlandırma budamaları
Yaşı ilerleyen ve normal şeklinden uzaklaşan ağaç ve çalılarda tüm gövdelerin kök boğazının 5-10 cm üstünden bir kerede kesilmesi şeklinde yapılan uygulamalardır. Bu yapıldığı zaman kök yaşı 15 olan formundan uzaklaşmış ve yaşlanmış bir ağaççık veya çalının yeni çıkan sürgünlerle genç ve canlı bir yaşam formuna dönüştürülmesi sağlanır.
Ağaç yenileme budamaları
Bu ağaç budama şeklinde amaç ağacın tepe tacının alanını koruyarak devamını sağlamak ve ana dallar üzerinde yer alan ağaç dallarının yenilenmelerini uygun hale getirmektir. Bu amaçla ağaç budamalar çökme yolundaki dalları elimine etme alt dallanmalarda uç çatallanmalarını tekleme ve en iyi yenilenmeleri selekte etme işlemini kapsamaktadır. Yenileme ağaç budamaları ağaçtaki zayıf noktaları önceden tespit ederek engelleyebilmek amacıyla zayıf ve güçsüz olan dallanmalara ait dalları kısaltmak mümkün olduğu kadar güçlü ve kuvvetli bir yıllık gelişmeyi devam ettirmek ve oluşan yaraların hızlı giderilmesini sağlamaktan ibarettir.
Taç azaltma ve yükseltme ağaç budamaları
Bu ağaç budama yöntemi ağacın tepe tacını yükseltmek veya azaltmak amacı ile yapılan ağaç budama tekniğidir. Bu ağaç budama yönteminde çoğunlukla tepe tacının %67’si kalacak %33’ü ise uzaklaştırılacak şekilde ağaç tacının ufaltılmasıdır. Tepe azaltma budamaları tepe tacının üst bölümünün taç yükseltme budamaları ise tepenin alt bölümündeki dalların budanması şeklinde gerçekleştirilir. Taç yükseltme budamalarında amaç ağacın istenen şekli alması ile beraber yayalara ve araçlara görüş alanı meydana getirmektir. Ağaç budama işleminden sonra canlı olan tepe tacı uzunluğunun ağaç boyuna olan oranı en az 2/3 olmalıdır.
Meyve ve çiçek verimine yönelik ağaç budamaları
Ağaç, ağaççık ve çalı türlerinin büyük bir bölümü çiçek ve meyve görünümü önem alınarak dikilmektedir. Bu gibi türlerde daha önceden açıklamasını yaptığımız gibi düzeltme, temizleme, seyreltme budamaları ile beraber çiçek veriminin arttırılması ve çiçek kalitesinin yükseltilmesi amaçlı budamaların da uygulanması söz konusudur. Ağaççık ve çalıların çiçeklenme dönemi büyük çoğunluğu büyüme döneminde olmak üzere yılın hemen her mevsimine yayılan bir değişim göstermektedir. Bundan dolayı bitki türlerine göre dallar üzerinde sürgün ve çiçek tomurcuklarının yerleri de gelişme zamanlarının iyi bilinmesi ve tespit edilmesi gerekmektedir.
Ağaç budama vakti
Çoğunluk olarak bakıldığında kuruyan dalların budanması senenin her mevsim aralıklarında yani her zaman yapılabilir. Ancak yeşil budama diye adlandırdığımız canlı yaşayan dalların budanma işlemi budanacak olan ağacın türüne bağlı olmakla beraber çoğunlukla büyüme zamanının dışında yani sonbahar ya da kış mevsiminde yapılması gerekmektedir. Ağaç ve ağaççık türlerinde uygulanacak olan budamalarda bitkinin toplam boyunun 2/3’ünden fazlası veya yaşayan tepesinin 1/3’ünden fazlasının kesinlikle bir defada budanmaması birinci ve ikinci budanma arasında 3-5 yıllık sürenin geçmesi gerekmektedir.
Yapraklı türlerde ağaç budama zamanı
Yapraklı türlerde budama işlemlerinde ağaçların yapraklanma ve çiçeklenme zamanlarının göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Yapraklanmadan önce çiçek açan türlerde ağaç budama ağaçta çiçeklenme bittikten sonra yaz mevsiminde yapılmalıdır. Bu işlem esnasında kuru olan dallar alınır kalın ve canlı olan yeşil dallara ışık verilmesi sağlanır. Çiçeklerini döken sürgünlerin kısaltma oranı 1/3 olmalıdır. Bu oranda kısaltılacak olan ağaç türlerine örnek olarak şu ağaçlar verilebilir: kızılcık ağacı, defne ağacı, badem ağacı, altın çanağı ağacı, Frenk üzümü ağacı, İspirye ağacı, karayemiş ağacı. Çiçeklerin yıllık genç sürgünler üzerinde oluşan türlerde budama işlemi sonbahar ve kış mevsimlerinde yapılır. Bu budama işleminde dallardaki budama ½’den fazla olur. Buna örnek türler ortanca ağacı, İspirye ağacı, civit ağacı, sinameke ağacı, laden ve gül ağacıdır. Çiçekleri geçmiş yıllara ait sürgünler üzerinde bulunan ağaç türlerinde ağaç budama işlemi birkaç yılda bir kuvvetlice yapılır. Bu işlemde ağaç dalları kısaltılır ve kış mevsiminde ince sürgünler serbest hale gelir. Bu konuya örnek ağaç türleri şunlardır: erguvan, hanım tuzluğu, alıç, dağ muşmulası, elma, sarı salkım ve Japon ayvası. Çiçekleri yaşlı dalların ucunda açan ağaç türlerinde ağaç budama ile sürgünlerde kısaltma işlemi yapılmaz. Bu ağaç türlerinin dallarında hafif bir gevşetme yapılır. Dalları olgunlaşmayan ve sürgünleri kış mevsiminde kuruyan ağaç türlerinde ağaç budama işlemi toprak ile aynı seviyede yapılır fakat büyüme zamanında çiçek açan ağaç türlerinde karayemiş ağacı, akasya ağacı, iğde ağacı, dişbudak ağacı gibi çiçeklenmenin geçtiği dönemlerin yani geç ilkbaharda kanam özelliği taşıyan akçaağaç, karaağaç, kuş ağacı, kayın ağacı türlerinde ise özsuyu basıncının daha düşük olduğu sonbahar mevsimi dönemlerinde ağaç budama işlemlerinin yapılması gerekmektedir. Ginkgo ve meşe ağacı türlerinde ağaç budama işlemi kış mevsimim sonuna kadar yapılabilir. Yaz mevsimi ağaç budaması ancak güçlü büyüyen ve gelişen fidanlarda söz konusudur.